Prehabilitatie, wat is het en hoe werkt het?

Wie wel eens een marathon heeft gelopen weet dat een goede voorbereiding noodzakelijk is om zonder al te veel schade de eindstreep te halen. Het ondergaan van een grote operatie is een minstens even zware aanslag op het lichaam als zo’n marathon, helemaal geen gek idee dus om hieraan voorafgaand te werken aan een zo optimaal mogelijke conditie. Een prehabilitatieprogramma (dat vaak wordt aangeboden onder de naam Fit4Surgery) kan hierin uitkomst bieden.

Patiënten die fit een operatie ingaan zullen beter en sneller herstellen. Het is dus logisch dat er steeds meer aandacht komt voor prehabilitatie; een programma dat je volgt vóór je een planbare ingreep ondergaat.

Op dit moment richten de onderzoeken (en bewijzen voor effectiviteit) zich vooral op oncologische trajecten, colorectale ingrepen in het bijzonder. De onderzoeksgroep is specifiek, maar de uitkomsten zijn natuurlijk breder te trekken. Eigenlijk lopen we op de feiten vooruit, er zijn nog diverse lopende onderzoeken niet gepubliceerd, maar de resultaten zijn tot dusver veelbelovend. We kunnen niet anders dan zeggen dat hoe fitter je een operatie in gaat, hoe sneller je herstelt. Net zo vanzelfsprekend als dat het gezonder is om een paprika te eten in plaats van een zak paprikachips.

Prehabilitatie (of Fit4Surgery) gaat verder dan de gebruikelijke screening op ondervoeding en kwetsbaarheid voorafgaand aan een operatie. Er wordt gekeken naar en gewerkt aan het totaalplaatje. Bij Fysio Jansen geloven we hierin, daarom nemen we het beweegonderdeel heel graag voor onze rekening.

Hoe ziet een prehabilitatie programma eruit?

Een volledig prehabilitatieprogramma bestaat altijd uit dezelfde aandachtspunten maar wordt aangepast aan de specifieke behoeften van de patiënt en het type operatie dat op de planning staat.

Oncologische revalidatie l Deurne | Is therapie bij kanker zinvol?
  • Fysieke activiteit: Er wordt een gepersonaliseerd, hoog intensief trainingsprogramma gemaakt om de algehele conditie en fysieke capaciteit te verbeteren. Dit kan onder andere bestaan uit cardiovasculaire onderdelen, krachttraining en flexibiliteitsoefeningen.
  • Voeding: Het programma biedt richtlijnen en advies over gezonde voeding om zo sterk en weldoorvoed mogelijk de operatie in te gaan.
  • Mentale ondersteuning: Als je net te horen hebt gekregen dat je ziek bent en een grote operatie moet ondergaan, is dat erg stressvol, dat is ongunstig want het kan herstel enorm in de weg staan. Stressmanagement en ontspanningsoefeningen zijn daarom vast aandachtspunt in het programma.
  • Stoppen met roken en drinken: Deze gewoontes komen herstel na een operatie niet ten goede. Voor wie het van toepassing is, is begeleiding om hiermee te stoppen onderdeel van het programma.
  • Behandeling van comorbiditeiten en kwetsbaarheden: Voordat iemand een grote operatie ingaat is het belangrijk dat alle randzaken zo optimaal mogelijk geregeld zijn. Zaken die voortijdig op te lossen zijn, zoals bijvoorbeeld bloedarmoede of het precies afstemmen van medicatie, worden aangepakt.

Prehabilitatie is intensief

Al met al hebben we het over een intensief programma. Je gaat zelf echt aan de slag om de uitkomsten van je operatie zo goed mogelijk te beïnvloeden. In plaats van lijdzaam af te moeten wachten, treed je de operatie actief tegemoet. Je zult waarschijnlijk al na een week merken dat je je fitter begint te voelen. En dat terwijl je net hebt gehoord dat je ziek bent en geopereerd moet worden! Patiënten die het programma hebben doorlopen vinden juist die ervaring een eyeopener. Lichamelijk en geestelijk sterker worden, terwijl je ziek bent. Zelf iets kunnen doen aan hoe je de operatie doorkomt geeft een groot gevoel van regie en autonomie.

Hoe kan je gebruik maken van prehabilitatie/Fit4Surgery?

In de meeste gevallen is het de chirurg die bepaalt of je in aanmerking komt voor Fit4Surgery, die speelt het door naar de verpleegkundig specialist of casemanager. Je kunt er dus niet zelf voor kiezen of je een officieel prehabilitatieprogramma volgt, maar wordt hiervoor geselecteerd (het is namelijk niet voor iedereen vanzelfsprekend het programma aan te kunnen).

Hoe wordt prehabilitatie betaald?

Ben je als patiënt deelnemer aan een onderzoek naar de effectiviteit van prehabilitatie/Fit4Surgery? Dan dekt het ziekenhuis in de meeste gevallen de kosten. Neem je niet deel aan een onderzoek, dan zullen delen van het traject worden gedeclareerd bij de aanvullende verzekering of door jezelf moeten worden betaald. Let wel; dit is de status op dit moment. Omdat het er naar uitziet dat prehabilitatie voor een grote zorgkostenbesparing kan zorgen, is het aannemelijk dat het in de toekomst volledig uit de basisverzekering vergoed gaat worden.

Voor wie is prehabilitatie bedoeld?

Prehabilitatie is dus geschikt voor mensen die zich voorbereiden op een grote operatie of medische behandeling, maar niet iedere patiënt is geschikt voor het volgen van dit programma.

Zoals gezegd hebben we het hier over een stevige aanpak, het programma bestaat onder andere uit 3 keer per week intensief trainen om zo binnen een periode van enkele weken (gemiddeld 4) kracht en conditie op te bouwen. De overige dagen zijn geen kwestie van wachten tot het volgende therapiemoment, ook thuis moet de patiënt zo veel mogelijk actief zijn.

Redenen om niet te kunnen deelnemen aan een prehabilitatieprogramma zijn:

  • Uitgebreide, ernstige medische aandoeningen: Als iemand een ernstige medische aandoening heeft, dan kan een patiënt zo zwak zijn dat de aandacht van de medische professionals gericht is op het stabiliseren van de toestand van de patiënt.
  • Acute of levensbedreigende aandoeningen: Als iemand een acute of levensbedreigende aandoening heeft, zoals een hartaanval, beroerte of ernstige bloeding, is prehabilitatie waarschijnlijk niet geschikt. Meestal is het hier nodig om onmiddellijk operatief in te grijpen om het leven van de persoon te redden.
  • Niet in staat zijn om te oefenen: Prehabilitatie omvat oefeningen en fysieke activiteiten om de patiënt voor te bereiden op een operatie. Mensen die niet in staat zijn om te oefenen vanwege bijvoorbeeld een ernstige handicap, blessure of andere beperking, kunnen niet in de volle breedte deel nemen aan prehabilitatie.

Waarom is prehabilitatie in opkomst?

Ons zorgsysteem is al honderd jaar oud en bedoeld om de ziektes van die tijd te behandelen. We hadden toen vooral te maken met infecties en ongelukken. Die konden effectief behandeld worden met medicijnen en operaties. Vandaag zijn welvaartsziektes aan de orde van de dag. Dit zijn complexe systeemaandoeningen die niet meer echt te repareren zijn met alleen medicijnen of operaties. Er zijn verschillende aanvliegroutes nodig om die complexiteit te kunnen ondervangen, één daarvan is leefstijl beïnvloeden.

Tegenwoordig leeft iedereen ‘verkeerd’. Ons eten is vaker vulling dan voeding en bewegen is tot een minimum beperkt. De wisselwerking tussen deze leefstijl en ons genenpakket bepaalt welke ziektes zich zullen ontwikkelen.

Steeds duidelijker wordt dat ‘leefstijlgeneeskunde’ onderdeel moet worden van de reguliere gezondheidszorg. Leefstijl als medicijn dus. Een prehabilitatieprogramma is hier een mooi voorbeeld van. Je kunt het zien als een middel dat je tot je neemt om een grote aanslag op je lichaam (in de vorm van een operatie of andere medische ingreep) het hoofd te kunnen bieden.

Of en hoe prehabilitatie werkt hoor je hier

Prehabilitatie oncologie of orthopedie | Fysio Jansen in Deurne

Prehabilitatie voor een oncologische operatie

Prehabilitatie wordt op dit moment in het format van Fit4Surgery toegepast en onderzocht bij mensen die een operatie moeten ondergaan vanwege darmkanker. Het is niet toevallig dat deze doelgroep kwam bovendrijven als de ideale onderzoeksgroep, het bijbehorende type operatie gaat namelijk vaak gepaard met veel complicaties en een lange hersteltijd.

Hoewel diverse onderzoeken nog lopen, wordt al steeds meer zichtbaar dat prehabilitatie resulteert in een kortere opnameduur en minder complicaties na de operatie. Niet heel verrassend, maar daardoor niet minder duidelijk is dus dat een betere fysieke en mentale conditie iemand meer bestand maakt tegen een (grote) operatie. Hoe fitter erin, hoe fitter eruit.

Er zijn natuurlijk meer oncologische operaties of ingrepen denkbaar waarbij prehabilitatie zinvol is. Eigenlijk is het toepasbaar voor iedere omvangrijke ingreep (denk hierbij aan operaties, maar ook aan bijvoorbeeld een chemokuur of bestraling).

Sjoerd van Rijn Medisch trainer Fysio Jansen Deurne en omgeving

Prehabilitatie bij algemene ingrepen

Staat er voor jou een nieuwe heup, knie of schouder op de planning? Weet je dat je binnenkort een gynaecologische operatie moet ondergaan? Moet je geopereerd worden terwijl je diabetes of COPD hebt? Krijg je omleidingen of een nieuwe hartklep? Allemaal voorbeelden van planbare ingrepen waar leefstijlgeneeskunde van positieve invloed kan zijn. De fitheid waarmee je een operatie ingaat bepaalt voor een groot gedeelte hoe je eruit komt. Met prehabilitatie is dus veel winst te behalen.

Een prehabilitatieprogramma vindt plaats in twee stappen: risico-inventarisatie en risico-beperking.

De inventarisatie gebeurt in het ziekenhuis, meestal staat de verpleegkundig specialist aan het roer hiervan. Aan de hand van de uitkomsten wordt bekeken met welke zaken je aan de slag moet gaan in de relatief korte tijd tussen diagnose en operatie.

Met de tweede stap, de risico-beperking, ga je actief aan de slag. Je doet dit onder begeleiding van professionele hulpverleners die verbonden zijn aan het prehabilitatie-programma. Mensen die weten wat ze doen dus, die je bovendien ook nog van dienst kunnen zijn in de herstelperiode na je operatie.

Hoe zien we bij Fysio Jansen de toekomst van prehabilitatie?

Wij geloven in prehabilitatie en leefstijlgeneeskunde en willen hier graag onze bijdrage aan leveren. Ultiem zouden we het vinden om mensen in groepsverband te trainen, dit is dus wat we nastreven. Weten dat je in hetzelfde schuitje zit kan namelijk erg motiverend werken.

In de toekomst hopen we een steeds bredere doelgroep prehabilitatie te kunnen aanbieden. In de ideale situatie bundelen onze medisch trainers en fysiotherapeuten daarin hun krachten. We hebben er alle vertrouwen in dat dit gaat lukken en dat de zo nodige verschuiving gaat plaatsvinden in ons zorgsysteem.

Onze fysiotherapeuten met oncologie als aandachtsgebied

Om mensen met een oncologische klacht effectieve en veilige fysiotherapie te kunnen bieden, is inhoudelijke kennis van de ziekte erg belangrijk. De ontwikkelingen rondom kanker gaan snel, daarom zorgen wij ervoor dat onze kennis up to date blijft. Dat doen we door scholing en actieve deelname aan netwerken, zo kunnen we altijd behandelen volgens de meest recente inzichten.

Voor oncologische revalidatie kan je bij Fysio Jansen terecht bij Lise, Rachel, David en Inge. David en Rachel hebben de opleiding Oncologische Revalidatiewetenschappen succesvol afgerond, terwijl Lise en Inge hun masteropleiding Oncologiefysiotherapie hebben voltooid. Ze zijn aangesloten bij Oncozorg DeurneFyNeOn, Onconet en ISOZZon.

Interessante onderwerpen met betrekking tot prehabilitatie

Fit4Surgery is een programma voor mensen die een (zware) operatie ondergaan. Ons doel is  om o.a. de conditie te verbeteren, zodat iemand beter bestand is tegen de operatie.

De onderdelen van het prehabilitatie-programma zijn:

  • Fysieke training
  • Verbetering voeding, eiwitverrijking en micronutriënten-suppletie
  • Mentale ondersteuning
  • Staken roken en drinken alcohol
  • Behandeling comorbiditeit en kwetsbaarheden
  • A multimodal prehabilitation program in high-risk patients undergoing elective resection for colorectal cancer: A retrospective cohort study; de Klerk M, van Dalen DH, Nahar-van Venrooij LMW, Meijerink WJHJ, Verdaasdonk EGG; Eur J Surg Oncol. 2021 May 29 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S074879832100528X
  • Personalised Prehabilitation in High-risk Patients Undergoing Elective Major Abdominal Surgery: A Randomized Blinded Controlled Trial; Barberan-Garcia A, Ubré M, Roca J, Lacy AM, Burgos F, Risco R, Momblán D, Balust J, Blanco I, Martínez-Pallí G; Ann Surg. 2018 Jan;267(1):50-56 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28489682/
  • Comprehensive multidisciplinary care program for elderly colorectal cancer patients: “From prehabilitation to independence”; Souwer ETD, Bastiaannet E, de Bruijn S, Breugom AJ, van den Bos F, Portielje JEA, Dekker JWT; Eur J Surg Oncol. 2018 Dec;44(12):1894-1900 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0748798318313040
  • Multimodal prehabilitation in colorectal cancer patients to improve functional capacity and reduce postoperative complications: the first international randomized controlled trial for multimodal prehabilitation; van Rooijen S, Carli F, Dalton S, Thomas G, Bojesen R, Le Guen M, Barizien N, Awasthi R, Minnella E, Beijer S, Martínez-Palli G, van Lieshout R, Gögenur I, Feo C, Johansen C, Scheede-Bergdahl C, Roumen R, Schep G, Slooter G; BMC Cancer. 2019 Jan 22;19(1):98 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6341758/
  • Effect of Multimodal Prehabilitation vs Postoperative Rehabilitation on 30-Day Postoperative Complications for Frail Patients Undergoing Resection of Colorectal Cancer: A Randomized Clinical Trial; Carli F, Bousquet-Dion G, Awasthi R, Elsherbini N, Liberman S, Boutros M, Stein B, Charlebois P, Ghitulescu G, Morin N, Jagoe T, Scheede-Bergdahl C, Minnella EM, Fiore JF Jr; JAMA Surg. 2020 Mar 1;155(3):233-242 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6990653/
  • Improved Disease-free Survival After Prehabilitation for Colorectal CancerSurgery; Trépanier M, Minnella EM, Paradis T, Awasthi R, Kaneva P, Schwartzman K, Carli F, Fried GM, Feldman LS, Lee L; Ann Surg. 2019 Sep;270(3):493-501 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31318793/ 
  • Effects of Community-based Exercise Prehabilitation for Patients Scheduled for Colorectal Surgery With High Risk for Postoperative Complications: Results of a Randomized Clinical Trial; Berkel AEM, Bongers BC, Kotte H, Weltevreden P, de Jongh FHC, Eijsvogel MMM, Wymenga ANM, Bigirwamungu-Bargeman M, van der
    Palen J, van Det MJ, van Meeteren NLU, Klaase JM; Ann Surg. 2021 Jan 11