Bestraling als behandeling bij kanker

Als je kanker hebt en behandeld wordt met bestraling, dan heeft dat als doel de kankercellen te doden en de gezonde cellen zo veel mogelijk te sparen. Vaak wordt deze behandeling gegeven in combinatie met een andere therapie, zoals chemo- of immunotherapie of een operatie. De behandeling kan worden ingezet met als doel helemaal te genezen van de kanker (curatief) of om ervoor te zorgen dat de ziekte geremd wordt of minder klachten geeft (palliatief).

Bestraling kan in sommige gevallen gegeven worden in plaats van een operatie. Hiervoor wordt bijvoorbeeld gekozen als de kans op genezing ongeveer even groot is. Reden om dan voor bestraling te kiezen is dat de schade aan je organen vaak veel meer beperkt blijft dan bij een operatie.

De arts kan ook andere redenen hebben om bestraling te adviseren als alternatief voor een operatie. Bijvoorbeeld wanneer de ziekte te ver uitgebreid is. Of wanneer je al een andere aandoening hebt, waardoor de risico’s van een operatie te groot zijn.

Bestraling als aanvulling op een operatie

Vaker dan als alternatief, wordt bestraling ingezet als aanvulling op een operatie. Wanneer deze behandeling wordt gegeven na de operatie, dan is die bedoeld om eventuele achtergebleven kankercellen te vernietigen. Zo wordt er (als het goed is) voor gezorgd dat de tumor niet terugkomt. Bestraling voor de operatie is bedoeld om een tumor kleiner te maken, zodat deze door de chirurg beter verwijderd kan worden.

Palliatief bestralen

Tot slot kan bestraling nog worden ingezet voor mensen bij wie de kanker niet meer te genezen is. Het doel is hier om de tumor of uitzaaiing kleiner te maken waardoor die minder last veroorzaakt. Deze palliatieve behandeling is bedoeld om de kwaliteit van leven te verbeteren.

Bestraling oncologie fysio jansen

Uitwendige en inwendige bestraling

Uitwendige bestraling

Uitwendige bestraling is de meest voorkomende vorm. Met een speciaal toestel worden de stralen door de huid heen naar de plek des onheils gestuurd, je kunt na afloop direct weer naar huis, een sessie duurt enkele minuten en wordt meestal in een serie uitgevoerd. In de meeste gevallen duurt de behandeling tussen de 2 en 7 weken, waarbij 4 of 5 keer per week bestraald wordt. Er is een simpele reden dat de behandeling in zoveel stukjes geknipt wordt; er zou gewoonweg te veel schade ontstaan als de benodigde hoeveelheid straling ineens wordt toegediend.

Doordat kankercellen iets minder sterk zijn dan gewone cellen moet gezocht worden naar een dosering waarbij de slechteriken het loodje leggen maar de goede overleven. Er zijn mensen die denken dat er straling achterblijft in het lichaam, maar dat is niet het geval. Na afloop van een sessie mag je dus direct in contact komen met andere mensen.

Inwendige bestraling

Inwendige bestraling wordt ook wel brachytherapie genoemd. Bij deze methode brengt de bestralingsarts radioactief materiaal in je lichaam, dichtbij of in de tumor. Om dit mogelijk te maken wordt een zogenaamde bronhouder ingebracht. Daarop wordt en afterload apparaat aangesloten dat radioactief materiaal inbrengt.

Inwendige bestraling wordt maar in weinig gevallen gegeven, maar heeft wel een groot voordeel. Er kan een hoge dosis straling gegeven worden op een klein gebied. De schade aan gezonde cellen blijft dus beperkt.

In de meeste gevallen wordt inwendig bestraald met een tijdelijk ingebrachte radioactieve bron. Hoelang deze bestraling duurt kan variëren van 10 minuten tot meerdere dagen. Een bestraling van meerdere dagen is niet aaneengesloten. Er zijn pauzes waarin je verzorgd kunt worden of bezoek ontvangen. Zolang de stralingsbronnen in je lichaam zitten, verblijf je in een ruimte met dikke muren en deuren zodat de straling binnenskamers blijft. Je wordt bewaakt met een camera. Als je de totale dosis gehad hebt, wordt het zogenaamde after-load apparaat losgekoppeld en worden de bronhouders verwijderd.

Een andere vorm van inwendige bestraling is die met permanente implantatie. Deze methode wordt vooral gebruikt bij de behandeling van prostaatkanker. Het materiaal dat wordt ingebracht bestaat uit jodiumzaadjes, deze worden ingebracht in of dicht bij de tumor. Na de behandeling blijven deze in de prostaat zitten.

Bestraling Fysio Jansen Deurne

Verschillende bestralingsmethoden

Er is in de loop der jaren een steeds grotere diversiteit ontstaan in manieren van bestralen. Iedere methode heeft zijn eigen voordelen en beperkingen.

Chemoradiatie

Chemoradiatie is bestraling waarbij je voor een bepaalde periode gelijktijdig een combinatie van bestraling en chemotherapie krijgt. Op deze manier versterken de twee elkaar. Het doel van deze behandeling is genezing. De bijwerkingen van deze mixbehandeling zijn meestal sterker dan bij een enkele behandelvorm. Een bijwerking die niet veel voorkomt is haaruitval, dat heeft te maken met het middel dat gebruikt wordt.

Stereotactische bestraling

Bij stereotactische bestraling wordt op een heel precieze manier uitwendig bestraald. Je krijgt een hoge dosis straling, exact op de tumor, dat gebeurt in 1 tot 5 bestralingen. De tumor wordt vanuit verschillende hoeken bestraald en je moet heel stil blijven zitten of liggen tijdens de behandeling. Het gaat bij deze bestralingsvorm om kleine tumoren.

Bestraling met hyperthermie

Hyperthermie is de behandeling van kanker met warmte. De tumor wordt met microgolven verwarmd tot een temperatuur van 40-43 graden. Kankercellen kunnen niet goed tegen warmte, ze gaan hierdoor dood of worden gevoeliger voor warmte of chemotherapie. Hyperthermie zelf doodt maar een klein deel van de cellen, daarom is het per definitie onderdeel van een behandeling en niet op zichzelf staand.

Intra operatieve radiotherapie

Deze vorm van bestraling wordt toegediend tijdens en operatie. De chirurg verwijdert eerst de tumor en daarna wordt heel nauwkeurig een hoge dosis straling gegeven op de plek waar die gezeten heeft. Omdat deze vorm van bestraling eenmalig is, zijn er meestal veel minder bijwerkingen dan bij uitwendige bestraling en kan het herstel sneller plaatsvinden.

MRI-geleide bestraling

Bij deze vorm van uitwendige bestraling is in het bestralingsapparaat een MRI scanner ingebouwd. Dit heeft als voordeel dat de tumor tijdens de bestraling te zien is en dat er een gedetailleerder beeld van organen en weefsels gevormd kan worden waardoor tumoren in de buik of het kleine bekken beter zichtbaar zijn.

Protonentherapie

Met deze behandeling kan de tumor heel gericht worden bestraald, vanzelfsprekend verkleint dit de kans op bijwerkingen. Protonentherapie is alleen zinvol als aannemelijk is dat je geneest van de kanker, als palliatieve behandelvorm is dit niet geschikt. De straling die wordt gebruikt is een speciaal soort, met protonen, dat zijn heel kleine natuurkundige deeltjes. Deze behandelvorm is bij uitstek geschikt voor tumoren die dichtbij kwetsbare organen zoals bijvoorbeeld de ogen of hersenen liggen.

Wil je een afspraak inplannen?
Benieuwd naar onze tarieven?
Wie vergoedt wat?

De toekomst van bestraling

Zoals vrijwel iedere behandelvorm voor kanker, is ook bestraling nog in ontwikkeling. Artsen onderzoeken hoe de tumor zo precies mogelijk benaderd kan worden, ook wordt er gekeken naar optimale combinaties van behandelvormen en de ideale dosis en frequentie.

Bijwerkingen van bestraling

Sommige mensen hebben veel last van de bijwerkingen van bestraling, anderen amper of niet. Vooraf is niet goed te voorspellen hoe je zult reageren, wel is het soort bijwerkingen dat je kunt krijgen afhankelijk van een aantal factoren:

  • De totale hoeveelheid straling die je krijgt toegediend
  • Hoeveel straling je per keer krijgt toegediend
  • De bestralingstechniek
  • Of er sprake is van een gecombineerde behandeling

De ernst van de bijwerkingen heeft geen enkele overeenkomst met het behandelresultaat. De kans erop is het grootst bij uitwendige bestraling, dat komt doordat daarbij meer gezonde cellen beschadigd raken. Je kunt hierbij denken aan problemen met eten en drinken, haaruitval en huidklachten.

Ook op de lange termijn kunnen klachten optreden ten gevolge van bestraling, die kunnen uiteenlopend zijn en zijn deels afhankelijk van het gebied dat bestraald is.

Spieren en gewrichten

Als er een gewricht in het bestraalde gebied ligt, kan het gebeuren dat dit stijver wordt door de toegedane schade. Ditzelfde geldt voor spieren. Je kunt last krijgen van stijfheid en pijn, met name bij het starten van een beweging. Fysiotherapie kan hier helpend zijn.

Huidreactie na bestraling Fysio Jansen

Huid, kleine bloedvaatjes en slijmvliezen

Als er een hoge dosis straling in een gebied is geweest, dan heeft dat meestal tot gevolg dat een deel van de kleine bloedvaatjes verloren gaat. Dit kan leiden tot minder doorbloed weefsel of littekenvorming.

Een vaak gezien probleem in bestralingsgebied is dat de oppervlakkige laag van de huid of slijmvliezen wat dunner blijft. Dit kan leiden tot bloedverlies. Als dat het geval is kan je het beste contact opnemen met een arts.

Lymfestelsel

Als je lymfeklieren bestraald zijn, dan kan het zo zijn dat je lymfestelsel minder goed gaat functioneren, met lymfoedeem tot gevolg. Dit kan kort na de behandeling ontstaan, maar ook nog jaren daarna.

Lymfoedeem kennen we vooral als en vochtophoping in de armen of benen, maar kan zich ook lokaal bevinden in het bestraalde huidgebied. De kans erop neemt toe wanneer je in een lymfegebied wordt bestraald én geopereerd, ook is het risico groter wanneer meer dan drie klieren zijn verwijderd of bestraald.

Je zult lymfoedeem opmerken aan een zwaar, gespannen of moe gevoel of zwelling in een ledemaat of het behandelde gebied. Wanneer die zwelling toeneemt, kan dit problemen geven met bewegen. Als je last hebt van lymfoedeem of bang bent dit te krijgen, meld je dan voor oedeembehandeling bij een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in oncologie.

Nieren

Door een hoge dosis straling op je nieren kunnen deze beschadigd raken. De kans op nierfalen is het grootst als je een combinatie krijgt van bestraling en chemo. Als je bestraling op je buik krijgt, dan probeert de behandelaar de bestralingsdosis op de nieren zo laag mogelijk te houden.

Beschadigde nieren zijn een groot probleem omdat er daardoor onvoldoende afvalstoffen uit het lichaam verwijderd kunnen worden. Ook kunnen stoffen die je lichaam nodig heeft zoals bijvoorbeeld zouten verloren gaan. Op lange termijn kan dat hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten veroorzaken.

Milt

Je milt maakt deel uit van je afweersysteem, als deze beschadigd raakt door bestraling loop je dus een groter risico op infecties.

Hart en bloedvaten

Door een hoge dosis straling in je borstkas kunnen je hartkleppen en bloedvaten beschadigen. Dit geeft vrijwel nooit direct problemen, bij de meeste mensen duurt het 5 tot 15 jaar voor er klachten optreden die hierdoor veroorzaakt worden. De klachten kunnen zich manifesteren als angina pectoris, een hartaanval of hartfalen.

Om de kans op hartschade zo veel mogelijk te beperken wordt rekening gehouden met de techniek van bestralen. Als je bijvoorbeeld borstkanker aan de linkerkant hebt, dan moet je diep inademen voor de straling gegeven wordt. De lucht in de longen vormt nu een soort barrière tussen het hart en de borst.

Beweegprogramma Deurne Fysio Jansen

Longen

Na de bestraling van de longen kan er littekenweefsel in ontstaan. Dit kan leiden tot kriebelhoest of kortademigheid. Soms is dat tijdelijk, soms blijvend. Doordat door technische ontwikkelingen steeds gerichter bestraald kan worden, is het beter mogelijk de schade te beperken.

Sommige mensen krijgen een soort longontsteking door bestraling van de longen. Meestal is dat 3 tot 6 maanden na de behandeling. De klachten verdwijnen meestal vanzelf, maar soms is het nodig om ze te bestrijden met ontstekingsremmers.

Botten

Door een hoge dosis straling op een bot kan dit broos worden en spontaan breken. Mensen die al in het proces van botontkalking zaten en mensen die voor langere tijd ontstekingsremmers gebruiken of lijden aan reuma of een auto-immuunziekte lopen het grootste risico. Het kan helpen om te bewegen (onder leiding van een in oncologie gespecialiseerd fysiotherapeut), soms worden ook vitamine D en calcium voorgeschreven.

Zenuwweefsel

In sommige gevallen heeft bestraling lokaal invloed op gevoel of kracht. Dit komt door zenuwschade, het probleem treedt vaak pas na een aantal jaren op en is dus een geleidelijk proces.

Bestraling en seksualiteit

Hoewel je er waarschijnlijk als je midden in het proces zit niet aan hoeft te denken, kan je in je leven na oncologische behandeling te maken krijgen met problemen met seksualiteit en vruchtbaarheid. Ook bestraling kan hieraan bijdragen, daarvoor zijn diverse redenen aan te wijzen.

Bestraling heeft invloed op hoe je je voelt, je kunt er erg moe van worden of er andere lichamelijke klachten door krijgen. Dit kan maken dat je zin in seks afneemt. Meestal is dit tijdelijk.

Wat ook kan is dat de geslachtsorganen geraakt worden. Bij vrouwen kan dit leiden tot de overgang of veranderingen van de slijmvliezen. Deze hormonale of lichamelijke verschijnselen zorgen voor een verandering in de beleving van seksualiteit. Bij mannen kunnen de zenuwen beschadigd raken die nodig zijn om een erectie te krijgen, ook kan er een probleem ontstaan bij de aanmaak van testosteron. Beide erg vervelend en direct van invloed op de beleving van seksualiteit.

Mocht je je afvragen of het gevaarlijk voor je partner is om seks te hebben tijdens of kort na de bestralingsperiode; nee, hiervoor geldt geen beperking. Natuurlijk zijn er bepaalde gebieden waarvoor een ander advies geldt, dit krijg je dan altijd te horen van je behandelaar.

Je hebt zojuist een heel verhaal (of delen daaruit) gelezen over bestraling als onderdeel van een oncologisch traject. We hebben het gehad over de verschillende vormen en over wat het voor je lichaam en de rest van je leven kan betekenen. Het lezen van de tekst heb je met een reden gedaan, misschien ben of ken je iemand die bestraald is of gaat worden. Weet dat het net als bij andere behandelvormen voor kanker heel erg helpend kan zijn om in beweging te blijven of komen. Het zorgt ervoor dat je minder last hebt van bijwerkingen of dat je die tenminste beter de baas kunt. Bij Fysio Jansen bieden we gespecialiseerde begeleiding voor mensen die in een oncologisch traject zitten of dat hebben afgerond.

Onze fysiotherapeuten met oncologie als aandachtsgebied

Om mensen met een oncologische klacht effectieve en veilige fysiotherapie te kunnen bieden, is inhoudelijke kennis van de ziekte erg belangrijk. De ontwikkelingen rondom kanker gaan snel, daarom zorgen wij ervoor dat onze kennis up to date blijft. Dat doen we door scholing en actieve deelname aan netwerken, zo kunnen we altijd behandelen volgens de meest recente inzichten.

Voor oncologische revalidatie kan je bij Fysio Jansen terecht bij Rachel en David. Allebei hebben zij de opleiding Oncologische revalidatiewetenschappen afgerond en zijn ze aangesloten bij Oncozorg DeurneFyNeOn, Onconet en ISOZZon.

Oncozorg Deurne is een samenwerkingsverband tussen uiteenlopende lokale zorgprofessionals met aandachtsgebied oncologie. Samen zorgen we ervoor dat we jou een compleet pakket kunnen bieden, maar natuurlijk heeft niet iedereen alles nodig. Wat nodig is, bepalen we op basis van onze ervaring en inschatting maar in overleg met jou.

Oncozorg Deurne Fysiotherapie