Hitte. De één houdt ervan, de ander bezwijkt er bijna onder. Vooral ouderen vormen een kwetsbare groep waar het om warm weer gaat. We weten allemaal dat processen in het lichaam steeds trager gaan functioneren naarmate de leeftijd vordert, dat geldt ook voor het ‘koelsysteem’. Oververhitting ligt op de loer en dat kan leiden tot serieuze problemen. In en kort na hete periodes ligt het sterftecijfer van kwetsbare ouderen standaard hoger dan in periodes met gematigd weer.

Als fysiotherapeut kunnen we moeilijk stoppen met behandelen als het warm is. Juist in het geval van kwetsbare ouderen zou zo’n periode van inactiviteit grote gevolgen kunnen hebben. In de fysiotherapiepraktijk is met klimaatbeheersing nog wel het nodige op te lossen, maar wat als je mensen in de thuissituatie ziet? Daar is die mogelijkheid er meestal niet. En júíst de groep die aan huis behandeld moet worden, is zo gebaat bij continuïteit van de behandeling.

Het behandelen van geriatrie patiënten die tijdens een hitteperiode aan huis gezien worden vraagt om maatwerk. Het aantal tropische dagen zal naar verwachting in de komende decennia blijven stijgen, datzelfde valt met zekerheid te zeggen over het aantal ouderen dat thuis blijft wonen. Het is dus logisch en zinvol dat de wetenschap zoekt naar manieren waarop fysiotherapeuten binnen de geriatrie hun werk kunnen blijven doen.

Om te beoordelen wie een risicogroep is (en dus extra aandacht verdient) is het goed om te definiëren wat dan kwetsbaarheid is. Algemeen wordt dit omschreven als ‘een toestand van toenemende interactie tussen ziekten, fysiologische en psychologische stressoren en subklinische ziektelast, waardoor iemand vatbaar wordt voor ongewenste gezondheidsuitkomsten met een verminderde regie over het eigen leven, in een complexe situatie, wat leidt tot een stijgende zorgbehoefte.’

Een hele mond vol met ruimte voor eigen interpretatie…. Onder de streep zal het dus aan de ervaring en inschatting van de geriatriefysiotherapeut moeten worden over gelaten of er sprake is van een oudere of een kwetsbare oudere.

Hitte kan worden gezien als stress voor het lichaam. Een gezond persoon heeft voldoende compensatieruimte om hier mee weg te komen, maar dat geldt niet voor kwetsbare ouderen. Bij deze groep mensen is namelijk de lichaamstemperatuurregulatie verminderd. Vaak is er een afname van het dorstgevoel en een verminderde zweetproductie. Tel hierbij op een slechtere nierwerking en een hoger risico op decompensatie van hart– of longfunctie plus het feit dat medicatie bij hitte een ander (veelal sterker) effect kan hebben. Het is duidelijk waarom hitte een belangrijk aandachtspunt is bij kwetsbare ouderen.

Het is in Nederland steeds vaker tropisch warm. Vanuit de topsport zijn er adviezen beschikbaar over hoe om te gaan met hitte, maar binnen de geriatrie fysiotherapie is nog niet goed onderzocht wat de beste manier is. Vanuit sportonderzoek wordt geadviseerd 150% van het verloren gewicht bij te drinken, bij voorkeur in combinatie met elektrolyten. Ook wordt een tijdelijke verlaging van de trainingsintensiteit genoemd. Voor ouderen kan dit advies om diverse redenen niet zomaar worden overgenomen.

In zorginstellingen wordt vaak gebruik gemaakt van een hitteprotocol en ook vanuit het RIVM is er een nationaal hitteplan. Maar voor hoe als fysiotherapeut in de geriatrie om te gaan met kwetsbare ouderen die aan huis behandeld worden is eigenlijk niets vastgelegd. Alle reden dus voor meer duidelijkheid rond dit thema.

Hoewel er geen richtlijn is voor het omgaan met hitte tijdens de behandeling van kwetsbare ouderen aan huis, blijkt uit interviews met geriatriefysiotherapeuten dat er behoorlijk wat overlap is in de manier van omgang. Als fysiotherapeut in de geriatrie heb je specifieke kennis over de fysiologie van het ouder wordende lichaam, dat in combinatie met ervaring maakt dat velen eenzelfde inschatting maken.

Wat kunnen we doen:

• Uitleggen wat de gevolgen en gevaren kunnen zijn van oververhitting.
• Adviseren en stimuleren om voldoende te drinken, hierbij rekening houdend met restricties die soms door de cardioloog zijn opgelegd.
• Aanpassen van de behandeling: Intensiteit verlagen (het hart wordt al zwaarder belast om de hitte kwijt te raken, vermoeidheid is hiervan vaak en gevolg), wijzigen van tijdstip naar een minder warm moment op de dag (dit kan een uitdaging zijn want vaak worden deze momenten gereserveerd door de wijkzorg), richten op functiebehoud in plaats van verbetering.
• Hulp bieden bij verkoeling; voetenbad of natte handdoeken, passend ventileren.

In de praktijk blijkt dat kwetsbare patiënten vaak eigen regie nemen en de behandeling afzeggen in tijden van hitte. Toch is dit zeker niet altijd de beste oplossing. Juist voor deze doelgroep is de vinger aan de pols houden belangrijk. Een onderbreking in de training kan er in combinatie met hitte zomaar voor zorgen dat je van de been raakt. Beter kan je dus vertrouwen op de professionele inschatting en het observatievermogen van de fysiotherapeut. Blijf goed in gesprek over wat je voelt en aankunt.

Omdat de behandeling van kwetsbare ouderen een complexe zaak is én het steeds vaker warm is, willen geriatriefysiotherapeuten een praktijkrichtlijn met specifieke meetinstrumenten, onderzoeken daarnaar lopen. Maatwerk zal altijd blijven bestaan, maar dan bij voorkeur zo goed mogelijk onderbouwd.

Hoop is dat zo’n richtlijn een frisse kijk biedt op de behandeling van kwetsbare ouderen bij hitte.